Rodzaje planów filmowych – jakie wyróżniamy?

Znając i stosując różne rodzaje planów filmowych, manewrujemy uwagą widza, zwracając ją na konkretne, najważniejsze w danej chwili elementy obrazu – emocje bohatera, trudno dostrzegalny szczegół czy perspektywę przestrzeni. Co charakteryzuje poszczególne plany filmowe oraz kiedy się je wykorzystuje? I czym konkretnie jest plan filmowy? Wyjaśniamy!

Czym jest, a czym nie jest plan filmowy?

Plan filmowy to rozmiar kadru, który obejmuje jakiś fragment przestrzeni, inaczej sposób kadrowania obrazu. Właściwe dla danego celu plany filmowe powstają poprzez zastosowanie konkretnej odległości kamery od filmowanej postaci czy obiektu, typu obiektywu, kompozycji przestrzeni, a czasem i oświetlenia. W sumie wymienia się dziewięć rodzajów planu filmowego, a rozróżnia je ze względu na proporcje sylwetki filmowanej postaci (lub obiektu) względem jej otoczenia.

Plan filmowy nie jest planem zdjęciowym – choć te dwa pojęcia bywają czasem niefortunnie używane zamiennie. Planem zdjęciowym określamy tylko samo miejsce nagrywania zdjęć, którym może być studio filmowe lub plener. Także nie do końca prawidłowe jest nazywanie planu filmowego ujęciem – jedno ujęcie może zostać nagrane na kilku planach, a ten sam plan wykorzystany w trakcie kilku ujęć. Ujęcie jest po prostu cząstką filmu stworzoną pomiędzy cięciami montażowymi.

Jakie są rodzaje planów filmowych i co je wyróżnia?

Większość z dziewięciu rodzajów planów filmowych zaobserwujemy w każdej dużej produkcji filmowej, ale nie tylko – możliwości kadrowania wykorzystują także spoty reklamowe, teledyski czy filmy korporacyjne. Niezależnie od czasu trwania materiału czy budżetu produkcyjnego rodzaje kadrów filmowych są podstawą każdej produkcji, tak samo jak przygotowanie scenariusza czy montaż ujęć.

Podstawowe trzy rodzaje planów filmowych to szerokie, średnie i bliskie. Do planów szerokich zaliczamy plan daleki i ogólny, do średnich – amerykański oraz pełny, a do bliskich: półpełny, półzbliżenie, zbliżenie, detal i makrodetal.

Plan daleki (totalny) i plan ogólny, czyli kadr szeroki

Plany szerokie obejmują bardzo duży fragment przestrzeni, dają tak szeroką perspektywę, że nie jest ona naturalna dla oka człowieka, jeśli nie znajdzie się ponad nią. Do przygotowania ujęć na takich planach stosuje się zatem najczęściej filmowanie z powietrza.

• Plan daleki (totalny). Jest najszerszym stosowanym podczas zdjęć planem filmowym – prezentuje całą widoczną przestrzeń lub bardzo duży jej fragment, m.in. miejsce akcji z lotu ptaka. Zwykle wykorzystuje się go do wprowadzania widza w opowiadaną historię, najczęściej w pierwszych sekundach filmu. Jego celem jest pomóc odbiorcy odnieść bohaterów i historię do danej przestrzeni. I zwykle człowiek jest na nim nieobecny lub jego postać jest bardzo mała.
• Plan ogólny. Zbliżamy się do miejsca akcji tak, że sylwetki postaci są dobrze widoczne, a najczęściej rozpoznawalne, widz może przyjrzeć się też szczegółom przestrzeni. Wszystkie elementy planu są jednak równoznaczne: żaden się nie „wybija”. W ten sposób widz zyskuje pełen i w miarę dokładny obraz miejsca akcji oraz może dostrzec związek, jaki mają z nim bohaterowie. A właśnie ze względu na ten ogólny charakter, plan ten wykorzystuje się sporadycznie.

Plan pełny i plan amerykański, czyli kadr średni

Średnie plany – czyli dwa rodzaje kadrów filmowych: pełny i amerykański – stanowią w zasadzie bazę każdej produkcji filmowej, ponieważ wypełniają je przede wszystkim sylwetki bohaterów w połączeniu z tłem, czyli miejscem akcji. Są one najbardziej zbliżone do naturalnej percepcji ludzkiego oka i przeplata się je z kadrami bliskimi, przechodząc od ogółu do szczegółów.

• Plan pełny. Możemy go określić jako wycinek planu ogólnego – w kadrze jest widoczna cała sylwetka postaci na tle otoczenia, którego szczegóły widz może obserwować, nie są jeszcze mniej wyraziste. Uwaga skupia się na postaci, bo za moment nastąpi zbliżenie (zatem często ten plan nazywa się wprowadzającym lub przejściowym). Odbiorca widzi całego bohatera, ale jeszcze nie szczegóły – nie wyczyta z twarzy emocji, nie zobaczy detali ubioru itp.
• Plan amerykański. Oglądający widzi postać od bioder bądź kolan w górę – jak gdyby stał w bliskiej od niej odległości. Kadr zostaje zdominowany przez bohatera lub bohaterów, bo najczęściej wykorzystuje się go właśnie w scenach dialogowych. Widz ma więc szansę dobrze przyjrzeć się twarzom postaci, ich mimice i gestom, czyli poprawnie rozszyfrować odczuwane przez nich emocje i relacje, jakie między nimi występują. Tło jest rozmyte, ale widoczne.

Plan średni, półzbliżenie, zbliżenie, detal i makrodetal, czyli plan bliski

Znów wracamy do sposobu postrzegania nienaturalnego dla wzroku człowieka – tym razem są to szczegóły, do których musielibyśmy się maksymalnie zbliżyć albo nawet użyć do ich obserwacji lupy. Takie rodzaje kadrów filmowych, zwłaszcza widziane na dużym ekranie, nieco męczą wzrok odbiorcy, dlatego zwykle trwają krótko i są wkomponowane w plany szersze.

• Plan średni. Postać ludzka jest wykadrowana tylko od pasa w górę. Podobnie jak plan amerykański zwykle jest wykorzystywany przy dialogach, ale bardziej niż ten pierwszy kładzie nacisk na mimikę i gestykulację. Tło jest widoczne.
• Półzbliżenie. Tło staje się już bardziej rozmyte – kadr jest bardzo ciasny i niemal w całości wypełnia go postać widziana od klatki piersiowej w górę. Nad gestykulacją górę bierze mimika bohaterów – mamy obserwować ich twarze.
• Zbliżenie. To inaczej wielki plan. Twarz bohatera (lub jakiś obiekt) wypełnia kadr w całości lub przeważającej części, a tło przestaje mieć znaczenie. Ten typ planu jest wykorzystywany do podkreślania emocji lub ważnych szczegółów.
• Detal. To inaczej wielkie zbliżenie. Prezentuje szczegół postaci lub otoczenia, oderwany od całości, który wypełnia caluteńki kadr. To np. oczy przeciwników mierzących się spojrzeniem przed walką albo ekran dzwoniącego telefonu.
• Makrodetal. Pokazuje wycinek rzeczywistości niedostrzegalny dla ludzkiego oka, a jedynie dla mikroskopu. Jest realizowany w szczególnych produkcjach – dość rzadko w filmach fabularnych.

Wykorzystanie rodzajów kadrów filmowych – a kolejno ich umiejętne połączenie – to przepis na sukces, który doskonali się latami. Sprawdź, jak robimy użytej z tej sztuki w OSTRO – zajrzyj do naszego portfolio, a jeśli potrzebujesz oryginalnego i profesjonalnego materiału, daj znać, jak możemy pomóc. Zrobimy to z wielką przyjemnością!

FAQ:

1. Co to jest plan filmowy?

Plan filmowy jest rozmiarem kadru, który obejmuje konkretny fragment przestrzeni –w zależności od odległości kamery od filmowanej postaci bądź obiektu, używanego obiektywu czy też kompozycji przestrzeni i gry oświetlenia.

2. Jakie są rodzaje planów filmowych?

Wyróżniamy dziewięć rodzajów planów filmowych – totalny (daleki), ogólny, pełny, amerykański, średni, bliski (półzbliżenie), zbliżenie (wielki plan), detal i makrodetal.

3. Co to jest plan zdjęciowy?

Plan zdjęciowy to miejsce, w którym odbywają się zdjęcia do filmu (studio, plener) – nie jest tym samym, co plan filmowy.