Kiedy mowa o filmie, zazwyczaj pierwsze, co przychodzi nam do głowy, to obraz. W wyobraźni pojawiają się kadry ze scenami, postaci czy zdjęcia. Dopiero później myślimy o dźwięku. Szkoda – bo choć film może obyć się bez niego, to jego rola jest kolosalna. Nawet nie uświadamiamy sobie, jak wiele wrażeń i informacji jest przekazywanych właśnie tą drogą. Dlatego przeczytaj, jak nagrywa się dźwięk w filmie, i wykorzystaj jego moc.
Kiedy i jak nagrywa się dźwięk w filmie?
Współcześnie plan zdjęciowy nie jest wyłączną przestrzenią realizacji nagrań. Dźwięk jest rejestrowany w wielu różnych miejscach, na odmiennych etapach kręcenia filmu. Może powstać przed zdjęciami, w trakcie kręcenia ujęć albo po ich zakończeniu.
Zobacz, z czym to wszystko się je!
Nagrywanie dźwięku przed zdjęciami
Najczęściej dotyczy to muzyki: tak, na początku zwykle jest ścieżka dźwiękowa.
Powodów, dla których nagrywa się muzykę przed rejestrowaniem obrazu, jest wiele. Celem jest na przykład lepsza organizacja pracy w trakcie zdjęć. Nagrywanie muzyki wymaga też specjalistycznych narzędzi, zespołu, osobnego studia i czasu. W pracy na planie używa się zupełnie innego sprzętu niż do realizacji nagrań muzycznych. Poza tym muzyka nagrywana w trakcie ujęć zmieniłaby swoje brzmienie przy każdym innym ustawieniu kamery i mikrofonu – wywołałoby to u słuchającego dyskomfort. Ponadto często już na planie potrzebne są podkłady. Z kolei nagrywanie jednego ujęcia to nawet parę godzin pracy. Trudno wyobrazić sobie, że ktoś wykonuje ten sam utwór np. kilkanaście razy. A zresztą prawie niemożliwe byłoby uzyskać ten sam efekt i brzmienie przy każdym wykonaniu.
Nagrywanie dźwięku na miejscu, w trakcie ujęć
Nie wszystkie dźwięki nagrywane podczas ujęć są przeznaczone do wykorzystania w filmie. Niektóre z nich służą jako informacje dla montażysty i ekipy udźwiękowiającej materiał. Jednak już te, które stosuje się w późniejszej realizacji (a są to np. dialogi), zapisywane podczas rejestracji obrazu wymagają specjalnych warunków i dyscypliny od całej ekipy przebywającej na planie. Potrzeba niczym niezmąconej ciszy, by nagrał się tylko ten dźwięk, który jest konieczny.
Nieraz należy wytłumić pomieszczenie lub wyciszyć zbyt głośno pracującą kamerę, stukające buty czy inne wydające odgłosy przedmioty. Życie dźwiękowca utrudniają też niepożądane dźwięki z tła, np. przelatujący samolot czy ruchliwa ulica. Niekiedy uzyskanie pożądanych efektów wymaga więc nakręcenia wielu dubli. Nieco łatwiejsze jest nagrywanie dźwięku w studio, w którym o ciszę jest po prostu łatwiej.
Nagrywanie dźwięku po zakończeniu zdjęć i postprodukcja dźwięku
Są również jeszcze nagrania realizowane już po zarejestrowaniu obrazu. Na przykład nagrywanie specjalnych efektów dźwiękowych czy odegranie ujęcia jeszcze raz właśnie ze względu na kiepską rejestrację dźwięku. Wszystko po to, żeby uzyskać jego nieskazitelną czystość. W postprodukcji trzeba wyeliminować wcześniej zarejestrowane niedoskonałości. Współcześnie miksowanie i edycja dźwięku w filmie to czynność dostępna także dla amatorów i hobbystów. Natomiast pomimo licznych dość prostych programów to zadanie wciąż wymaga sporej wiedzy i doświadczenia.
Po zakończeniu zdjęć wykonuje się też postsynchrony: polegają na ponownym nagraniu dźwięku albo głosu w studiu. Pozwala to na uzyskanie najwyższej jego jakości. W ten sposób uzupełnia się również materiał o różne efekty, np. odgłos broni czy zamykania drzwi. Postsynchronem jest także nagrywanie lektora czy dubbingu.
Później dochodzi jeszcze jedno wyzwanie – synchronizacja dźwięku i obrazu. Dopiero gdy gotowe są nagrania, a obraz jest zmontowany z oryginalnym dźwiękiem, wówczas rozpoczyna się postprodukcja audio. Dodaje się muzykę (również np. dopasowuje się głośność ścieżki dźwiękowej), dźwięki tła i wszystkie efekty – tak, aby oddać realizm całej sceny. Wtedy dopiero można powiedzieć, że powstał film.
Audiodeskrypcja i język migowy, czyli film dostępny dla wszystkich
Fenomen produkcji filmowych polega na przemyślanym połączeniu obrazu, dźwięku i słowa. Niestety nie każdy z nas ma szansę tak go doświadczyć. I dlatego zawsze warto pomyśleć o dwóch sprawach – audiodeskrypcji, czyli opisie treści wizualnych dla osób niewidomych, oraz o przetłumaczeniu narracji na język migowy.
W pierwszym przypadku trzeba zaangażować audiodeskryptora, który przygotowuje skrypt, i konsultanta, który wprowadza poprawki (zwykle jest nim osoba niewidoma), a dalej lektora. Jeśli chodzi o osoby niesłyszące, najkorzystniejszym rozwiązaniem dla ich potrzeb jest zaangażowanie lektora migowego. Gdy to niemożliwe, pomyśl choćby o przygotowaniu napisów. Niemniej czytanie tekstu jest dla niesłyszących trudniejsze – ich naturalnym, swobodnym sposobem komunikacji jest język migowy.
Dźwięk w filmie – jak go nagrywać i czym konkretnie?
Do zapisu dźwięku potrzebny jest odpowiedni sprzęt i miejsce (nagrywanie muzyki i specjalnych efektów zwykle odbywa się w studiu muzycznym). A współczesny rozwój techniki i technologii daje wiele możliwości. Jak robi się to profesjonalnie?
Mikrofony, „boom” w filmie
Podstawowym urządzeniem do rejestrowania dźwięków są naturalnie mikrofony. Aby nagrać dobry, czysty dźwięk, ważne jest to, aby były jak najwyższej jakości. Jednak to jeszcze nie wystarczy. Mikrofony muszą znajdować się w odpowiedniej odległości od źródła dźwięku. Nie za blisko, ale i nie za daleko: wtedy rejestrują niepożądane odgłosy dochodzące z tła. W profesjonalnych produkcjach używa się tzw. mikrofonów kierunkowych.
Umieszcza się je na wysięgniku, tzw. tyczce – „boomie”. Mikrofon „zwisa” zatem nad głowami występujących osób. Nie zawsze jest to dobrym rozwiązaniem. Nie sprawdza się m.in. w głośnych pomieszczeniach lub w dynamicznych scenach, gdy podążanie za aktorami jest niezwykle trudne. Mikrofony kierunkowe mogą natomiast znajdować się też na kamerze (mikrofon nakamerowy). Ten ich typ często używany jest w branży reporterskiej i przy kręceniu filmów dokumentalnych.
Gdy mikrofon kierunkowy nie zdaje egzaminu – mikroport
Wygodniejszym i niezwykle popularnym rozwiązaniem jest mikroport. To niewielkie urządzenie umieszcza się na części garderoby wypowiadającej się osoby np. na pasku. Współpracuje z mikrofonem krawatowym bądź nagłownym znajdującym się dość blisko ust osoby mówiącej. Oczywiście problem z mikroportem pojawia się wtedy, gdy nie może być widoczny w kadrze. W filmie lepszym rozwiązaniem jest więc nagranie głosu jeszcze raz (postsynchron).
Rejestrator dźwięku – dla zawodowców i perfekcjonistów
Naturalnie, jak się pewnie spodziewasz, mikrofon to nie wszystko. Ważne są również rejestratory dźwięku. Takie urządzenia mają już wbudowane mikrofony, przetworniki dźwięku, wymienną pamięć i wyjścia dla zewnętrznych mikrofonów i źródeł sygnału. Rejestrator ma lepsze podzespoły służące do zapisywania dźwięku niż mikrofony w kamerach, telefonach czy aparatach. Umożliwia także kontrolowanie głośności i nagrywanie w tym samym czasie odgłosów pochodzących z wielu różnych źródeł. Efekt takiego zabiegu to np. bardzo dobra jakość wypowiedzi bohaterów przy jednoczesnym zarejestrowaniu potrzebnych dźwięków z tła.
Dźwięk stereo – przestrzenny, czyli najgłębsze doznania słuchających
Na pewno kojarzysz pojęcia „monofonia” i „stereofonia”, to dwa różne sposoby zapisu i odtwarzania dźwięku. Dzisiaj standardem jest już dźwięk stereo, czyli przestrzenny. U słuchającego wywołuje wrażenie odmiennego rozmieszczenia źródeł odgłosów, tak jak ma to miejsce w rzeczywistości, gdy odbieramy bodźce słuchowe z otoczenia. Aby nagrać dźwięk stereo, potrzebujesz co najmniej dwóch mikrofonów – dla kanału lewego i prawego. Żeby uzyskać jeszcze lepszy efekt, wykorzystaj trzy albo cztery, co zapewni niesamowite wrażenia odbiorcy używającemu systemu np. Dolby Surround. Świetnym nowoczesnym rozwiązaniem do zapisywania dźwięku w stereo są mikrofony ambisoniczne 360°. Składają się z czterech przetworników (to małe mikrofony), z których każdy rejestruje odgłosy dochodzące z innej strony. Mają najczęściej postać słupa/kolumny, dla których wystarczy znaleźć dobrą lokalizację.
Nagrywanie dźwięku w filmie – czy wiesz, że…?
Dźwięk towarzyszył produkcji filmowej od samego początku. Dotyczy to też filmów… niemych. Projekcje odbywały się przy akompaniamencie fortepianu, orkiestry oraz pod batutą odpowiedzialnego za synchronizację muzyki z obrazem dyrygenta. Lub odtwarzało się płyty z muzyką wprowadzającą widza w odpowiedni nastrój. Później dołączyły dialogi i efekty dźwiękowe, co okazało się wyzwaniem. Jeśli oglądałeś Deszczową piosenkę, wiesz, o czym mowa.
Podejmowane próby często nie spotykały się z entuzjastycznym przyjęciem. I to ze strony zarówno producentów oraz właścicieli kin, jak i aktorów, a niekiedy nawet rozczarowanej finalnym efektem publiczności. Niemniej to właśnie ta ostatnia pchnęła kino w nową erę filmów dźwiękowych.
Na początku odbywało się to kosztem obrazu. Nagrywanie dźwięku sprawiło, że filmy na powrót były realizowane w studiach, w małych halach. Aktor wypowiadał kwestie przed stojącym mikrofonem, a to powodowało ograniczenie swobody jego poruszania się. Wpłynęło to zwłaszcza na sztukę inscenizacji, dość wydatnie ją krępując. Cała ta magia filmu została podporządkowana inżynierowi dźwięku.
Początkowo udźwiękowienie uczyniło film bardziej statycznym. Z drugiej strony chęć przezwyciężenia tego stanu zaowocowała poszukiwaniem innych rozwiązań. Zaczęto projektować nowe urządzenia, które pozwoliły „dynamiczniej” rejestrować dźwięk czy lepiej synchronizować go z obrazem, a z owoców tej pracy korzystamy do dzisiaj.
FAQ:
1. Czym nagrać dźwięk w filmie?
Narzędzia używane do nagrywania to rejestratory dźwięku i mikrofony (przewodowe i bezprzewodowe). Najpopularniejszymi urządzeniami używanymi w profesjonalnych produkcjach filmowych są mikrofony kierunkowe, umieszczone na wysięgniku bądź umocowane na kamerze. Częstym rozwiązaniem są też mikroporty.
2. Kiedy nagrywa się dźwięk do filmów?
Dźwięk do filmów nagrywa się przed rejestracją ujęć – a zazwyczaj dotyczy to muzyki (przed produkcją tworzymy ścieżkę dźwiękową), w trakcie kręcenia zdjęć, np. dialogi, a także po ich zakończeniu (w tym postsynchrony, to np. etap nagrywania lektora).
3. Co to jest i do czego służy w produkcji video „boom”?
Boom to „tyczka”, wysięgnik, na którym umieszcza się mikrofon.